والدین و متخصصین به دنبال یافتن بازی‌ها و سرگرمی‌های مناسب برای کودکان بیش‌فعال و روش‌هایی برای افزایش تمرکز و کاهش نقص توجه آنها هستند. اختلال بیش‌فعالی (ADHD) در حال افزایش است، اما والدین نسبت به استفاده از داروهای روانپزشکی برای فرزندان خود نگرانند، زیرا احتمال دارد که درمان با داروها تأثیرات موقتی داشته باشد.
بنابراین، کار بر روی روش‌های درمانی روانشناختی و غیر دارویی ضروری به نظر می‌رسد. در این مقاله، با استفاده از جعبه ابزار ذهنی، چند بازی ساده برای کودکان بیش‌فعال معرفی شده است. قبل از ادامه مطالعه این مقاله، می‌توانید با استفاده از تست تشخیصی بیش‌فعالی کودکان، از وجود این اختلال در فرزند خود آگاه شوید.
برای کودکان موبایل و تبلت بخریم یا اسباب بازی؟کدام بهتر است؟
ویژگی‌ها و نمایانگرهای کودکان بیش‌فعال:
مداوم به سراسر محیط حرکت می‌کنند و از اشیاء بالا می‌روند.
قادر نیستند به طور ثابت در یک نقطه بنشینند و همیشه در حال جنب و جوش هستند.
نمی‌توانند به طولانی مدت بر روی تکالیف مدرسه یا کارهای دیگر تمرکز کنند.
بدون در نظر گرفتن عواقب، اغلب به کارهای خطرناک می‌پردازند مانند لمس بخاری، پریدن به وسط خیابان، یا بالا رفتن از نرده‌ها.
بیشتر از اینکه سوال را تمام کنند، پیش از اتمام آن پاسخ می‌دهند.
به سختی می‌توانند انتظار را تحمل کنند.
در حین حرف زدن دیگران نیز می‌پردازند.
کمتر به صدای دیگران گوش می‌دهند و به اصطلاح نافرمان هستند.
معمولا از جای خود بلند می‌شوند و در کلاس پرسه می‌زنند یا بدون اجازه حرف می‌زنند.
در حین درس به سخنان معلم گوش نمی‌دهند و به کارهای دیگری می‌پردازند.
علایم عدم تمرکز و دقت در حالت حواس پرتی را نشان می‌دهند.
معمولا نمی‌توانند کاری را که شروع کرده‌اند، تمام کنند.
به نظر می‌آید که به مطالب درسی گوش نمی‌دهند.
اختلال حافظه و تفکر در یادگیری دارند.
غالبا قبل از در نظر گرفتن موضوعات، به عمل می‌پردازند.
همیشه از یک فعالیت به فعالیت دیگر پردازش می‌کنند.
اغلب در کلاس با صدای بلند صحبت می‌کنند و با دیگران گفتگو می‌کنند.
در سازماندهی به کارها با مشکل روبرو است.
در بازی‌ها و فعالیت‌های گروهی نمی‌توانند منتظر نوبت باشند.
به نظارت و راهبری در کارها نیاز دارند.
در طول خواب به طور مداوم تکان می‌خورند.
غالبا وسایل لازم برای انجام تکالیف مدرسه یا فعالیت‌های داخل خانه را گم می‌کنند مانند مداد یا کتاب.
با مشکلات عقب‌ماندگی ذهنی یا مسائل عاطفی مواجه نیستند.
از نظر ظاهر و لباس خیلی کثیف و ژولیده هستند و لباس‌هایشان را پاره می‌کنند.
اعتماد به نفسشان کم است زیرا همیشه از سوی دیگران به طرد می‌شوند.
اضطراب به دلیل حواس پرتی در افراد بیش‌فعال بسیار است.
فعالیت زیاد جزء ویژگی‌های ارثی آنها است.
سازگاری آنها خوب است زیرا احساس خطر می‌کنند.
افراد بیش‌فعال اغلب ترسو هستند.
نود درصد افراد بیش‌فعال مادرانی افسرده دارند و احساس گناه می‌کنند.
بازی درمانی برای کودکان بیش فعال
کودکان بیش فعال معمولاً یک بازی یا فعالیت را تا پایان ادامه نمی‌دهند و در نیمه راه آن را رها می‌کنند. با این حال، کودکان در سن مدرسه برای یادگیری دروس و انجام تکالیف خود نیازمند حدی از توجه و تمرکز هستند. اگر کودک نتواند توجه و تمرکز خود را کنترل کند، در یادگیری و انجام تکالیف خواندن، نوشتن و ریاضی با مشکل مواجه می‌شود.
سخت‌ترین تنبیه برای کودک بیش فعال این است که از او بخواهید کاری انجام دهد که نیاز به توجه و تمرکز دارد؛ برای مثال، به او بگویید بیایید با هم این مسئله ریاضی را حل کنیم. در این موقعیت، کودک معمولاً حاضر است هر کار دیگری انجام دهد به جز تمرکز روی آن مسئله ریاضی. در موارد بسیار شدید، علاوه بر بازی درمانی باید از دارو درمانی نیز استفاده شود.
بازی‌هایی مانند پازل، راه رفتن بر روی تخته‌های تعادلی، چیدن نخود و لوبیا و ساخت خانه، نقاشی و فعالیت‌های بدنی می‌توانند در درمان اختلال بیش فعالی و نقص توجه مؤثر باشند. بازی‌هایی مثل پازل باعث تمرکز مبتلایان به این اختلال می‌شود؛ بنابراین استفاده از پازل‌ها می‌تواند مشکل عدم یادگیری این کودکان را که بخشی از آن به عدم تمرکز مربوط می‌شود، برطرف کند.
استفاده از مداد رنگی و نقاشی، راه دیگری برای درمان اختلال بیش فعالی و نقص توجه است. باید از بازی‌ها و روش‌های کم خطر در درمان کودکان بیش فعال استفاده کرد زیرا آنها دچار نقص توجه هستند و بازی‌هایی که نیاز به تمرکز دارند را نمی‌توانند انجام دهند.
همچنین می‌توان برای افزایش تمرکز و دقت این کودکان، صفحه‌ای حاوی یک متن ورزشی به کودک بدهیم و از او بخواهیم تا دور تمام کلمات “توپ” خط بکشد.
برای کنترل انرژی مبتلایان به اختلال بیش فعالی و نقص توجه، باید از ورزش‌هایی که شامل پریدن زیاد هستند، استفاده کنیم.
بازی درمانی کودک محور مبتنی بر رابطه کودک – والد (CPRT)
در این روش، اصول و مهارت‌های ابتدایی بازی درمانی کودک‌محور از طریق گروه‌های کوچک به والدین آموزش داده می‌شود. در بازی درمانی کودک‌محور، تمرکز بر روی حل مشکلات از طریق ارتباط درمانی بین والد و کودک است تا رابطه بین آنها بهبود یابد. بازی به عنوان یکی از روش‌های اصلی بیان خود توسط کودکان، در CPRT به‌عنوان وسیله‌ای برای تسهیل تعامل و افزایش ارتباط بین کودک و والد به‌کار گرفته می‌شود. والدین مهارت‌های جدید را در جلسات ۳۰ دقیقه‌ای بازی هفتگی تمرین کرده و تجربیات خود را به گروه ارائه می‌دهند.
اهداف و مقاصد بازی درمانی برای کودکان بیش فعال
اهداف برای والدین:
فراگیری اصول و مهارت‌های بازی درمانی کودک‌محور
یادگیری نحوه تقویت خودمختاری، مسئولیت‌پذیری و اعتماد به نفس در کودکان
ارتقاء درک و نگرش واقع‌بینانه نسبت به خود و کودک
افزایش پذیرش خود و اعتماد به نفس والدین در توانایی‌های خود
توسعه مهارت‌های فرزندپروری مؤثر از طریق بهبود روش‌های مناسب
- اهداف بازی درمانی برای کودکان:
تجربه احساسات مثبت از طریق بازی، افزایش عزت نفس، اعتماد به نفس و احساس شایستگی از طریق پذیرش و درک
تغییر برداشت‌های منفی از احساسات، نگرش‌ها و رفتارها از طریق ایجاد اعتماد و احساس امنیت
کاهش یا از بین بردن رفتارهای مشکل‌ساز
توسعه منبع داخلی کنترل (خودکنترلی)، افزایش خودمختاری و مسئولیت‌پذیری در انجام کارها و بیان نیازها به روش‌های مناسب
تقویت مهارت‌های مؤثر در حل مسئله
- اهداف برای رابطه والد و کودک:
تقویت رابطه والد و کودک و پرورش حس اعتماد، امنیت و نزدیکی بین آنها
بهبود تعاملات خانوادگی و افزایش ابراز محبت
افزایش سطح شادی و لذت بین والد و کودک
بهبود روش‌های مقابله با استرس و حل مشکلات
مطالعات نشان می‌دهد که بازی درمانی به طور معناداری شدت علائم بیش فعالی همراه با نقص توجه، بیش فعالی، کمبود توجه، خطاهای پاسخ‌دهی و افزایش معنادار زمان پاسخ‌دهی را کاهش می‌دهد. در واقع، می‌توان از بازی درمانی به عنوان یک روش مؤثر برای درمان کودکان و نوجوانان مبتلا به ADHD استفاده کرد.
بلین تأثیر بازی درمانی شناختی رفتاری را در حل مشکلات مبتلایان به ADHD بررسی کرده و نتایج او نیز حاکی از تأثیر معنادار بازی درمانی در بهبود مشکلات ناشی از این اختلال بود.
مور نیز برای افزایش مهارت‌های کودکان مبتلا به ADHD از نوعی تمرین چشمی شبیه به بازی استفاده کرد. نتایج نشان داد که با گذشت زمان، تکانش‌گری چشم‌های این کودکان کاهش یافته، تمرکز و توجه افزایش یافته و مهارت‌های گوش دادن در این کودکان بهبود یافته است.
بازی شماره ۱: بازی با برگ کاغذ
برای تقویت تمرکز شنیداری و بهبود دیکته‌نویسی در کودکان مبتلا به ADHD، می‌توان از این بازی استفاده کرد. به این صورت که یک برگ کاغذ جلوی دهان خود نگه می‌داریم و کلمه‌ای را به آرامی بیان می‌کنیم. سپس از کودک می‌خواهیم که آن کلمه را تکرار کند. هدف از کاغذ گرفتن جلوی دهان این است که کودک نتواند لب‌خوانی کند و مجبور به تمرکز بر گوش‌دادن شود.
بازی شماره ۲: استفاده از اسباب‌بازی‌های تعاملی
برای کمک به درمان بیش فعالی در کودکان، می‌توان از عروسک‌های خیمه‌شب‌بازی استفاده کرد. با این عروسک‌ها، کودکان می‌توانند احساسات خود را هنگام عصبانیت، غم یا شادی بیان کنند. این عروسک‌ها می‌توانند به صورت دلخواه کودک با صدای خاصی صحبت کنند، ناراحت باشند یا بخندند. به این ترتیب کودکان می‌توانند موقعیت‌های مختلفی را طراحی کرده و احساسات خود را بیان کنند.
بازی شماره ۳: بازی با یک لیوان آب
در این بازی، یک لیوان آب نیمه‌پر به کودک می‌دهیم و از او می‌خواهیم که مسافتی حدود یک متر را با لیوان آب طی کند و برگردد، بدون اینکه آب از لیوان بیرون بریزد. این بازی به تقویت تعادل بین دست، پا و چشم کودک کمک می‌کند و می‌تواند در افزایش تمرکز او مؤثر باشد. بعد از چند روز می‌توانیم بازی را سخت‌تر کنیم و از کودک بخواهیم که با همان لیوان آب از چند پله بالا و پایین برود.
بازی شماره ۴: بازی فوت کردن شمع
در این بازی از کودک می‌خواهیم که شمعی روشن را فوت کند بدون اینکه شعله خاموش شود، یعنی شعله شمع فقط حرکت کند ولی خاموش نشود. این بازی به افزایش تمرکز و دقت کودک کمک می‌کند. ممکن است این بازی برای کودکان دشوار باشد، ولی با تمرین و تشویق موفق به انجام آن خواهند شد.
بازی شماره ۵: بازی فانتزی
زمانی که کودک به دلیل یک موقعیت خاص عصبانی است، می‌توان با ایجاد یک بازی فانتزی، احساسات ناامیدی و ناکامی را کاهش داد. اغلب این احساسات منجر به بروز رفتارهای ناخوشایند می‌شوند.
برای مثال، اگر کودک به دلیل نامساعد بودن هوا نتواند به باغ وحش برود و عصبانی شود، به‌جای توضیح دادن درباره وضعیت هوا، به او پیشنهاد دهید که یک باغ وحش کوچک در حیاط بسازد. از او بپرسید که دوست دارد چه حیواناتی در آن باشد و سپس از او بخواهید که تصویری از آن باغ وحش بکشد.
سخن پایانی
این بازی‌ها علی‌رغم ظاهر ساده‌ای که دارند، برای کودکان مبتلا به نقص توجه و بیش فعالی بسیار چالش‌برانگیز هستند. چرا که این بازی‌ها تاثیر مستقیم روی مغز کودکان دارند و منجر به افزایش تمرکز، تقویت حافظه، دقت و بیان احساسات می‌شوند. معمولاً کودکان سریع از انجام این بازی‌ها خسته می‌شوند. می‌توانیم با ایجاد فضای شادتر و بدون ایجاد فشار، این خستگی را کاهش دهیم.
اگر کودک برای اولین بار نتوانست توضیحات ما را در یکی از بازی‌ها درک کند یا احساس کردیم که انگیزه‌ای برای انجام بازی ندارد، بهتر است ابتدا خودمان بازی را انجام دهیم تا برای کودک قابل درک شود. همچنین می‌توانیم از سایر فرزندان یا دوستان کودک بخواهیم که بازی را به صورت نوبتی انجام دهند. در این مطلب سعی کردیم انواع بازی برای درمان بیش فعالی کودکان را معرفی کنیم. شما چه تجربیاتی در این زمینه دارید؟ تجربیات و نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.