در دنیای امروز که رشد مهارت‌های حرکتی و شناختی کودکان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ روش مونته‌سوری به عنوان یکی از مؤثرترین رویکردهای آموزشی مطرح می‌شود. این روش با طراحی هوشمندانه اسباب‌بازی‌ها و ابزارهای آموزشی، به کودکان کمک می‌کند تا به‌صورت طبیعی و گام‌به‌گام مهارت‌های مختلف را کسب کنند. یکی از مهم‌ترین این مهارت‌ها، هماهنگی چشم و دست است که پایه‌ای اساسی برای یادگیری نوشتن، نقاشی کردن و انجام فعالیت‌های روزمره محسوب می‌شود.
در این مقاله، به بررسی این موضوع می‌پردازیم که چگونه اسباب‌بازی‌های مونته‌سوری با طراحی هدفمند خود، این هماهنگی حیاتی را در کودکان تقویت می‌کنند. از مکعب‌های چوبی و پازل‌های اشکال گرفته تا قلاب‌های مخصوص و فعالیت‌های انتقال اشیا، هر یک از این ابزارها به شیوه‌ای منحصربه‌فرد، ارتباط بین چشم و دست کودک را بهبود می‌بخشند و او را برای چالش‌های آینده آماده می‌سازند.
روش مونته‌سوری، فلسفه‌ای نوین در پرورش کودکان
روش مونته‌سوری یک نظام آموزشی پیشرو و همه‌جانبه محسوب می‌شود که بیش از صد سال سابقه دارد. این شیوه تربیتی بر پایه اصول تکامل طبیعی کودک و توجه به ویژگی‌های منحصر به فرد هر فرد استوار گردیده است. امروزه این سبک آموزشی در مراکز تربیتی سراسر جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دکتر ماریا مونته‌سوری، اولین پزشک زن ایتالیایی در سده نوزدهم میلادی، با به کارگیری تکنیک‌های مشاهده نظام‌مند و تحقیق درباره سازوکارهای روانی-شناختی کودکان در مراحل رشد، روشی ابداع نمود که در آن محیطی ایده‌آل برای پرورش قوای ذهنی کودکان 2.5 تا 6 ساله فراهم می‌آورد.
در این محیط آموزشی، کودکان با استفاده از وسایل و ابزارهای طراحی‌شده ویژه، ابتدا از طریق حواس پنجگانه و سپس با به کارگیری تفکر، به شناخت و درک جهان اطراف خود نائل می‌شوند. همزمان با بهره‌گیری از این ابزارهای آموزشی، مهارت‌های عملی زندگی را کسب کرده و از فرآیند یادگیری در محیطی شبیه به خانه خود لذت می‌برند.
دکتر مونته‌سوری بر این باور بود که فرآیند آموزش خلاقانه بهتر است از سن 2.5 سالگی آغاز گردد و به نیازهای اساسی کودکان از طریق فعالیت‌هایی که زندگی روزمره را برای آنان شبیه‌سازی می‌کند، پاسخ داده شود. در کلاس‌های این روش، کودکان با محدوده سنی 2.5 تا 6 سال در کنار یکدیگر آموزش می‌بینند. این شیوه به یادگیری مشارکتی منجر شده و به رشد مهارت‌های اجتماعی آنان از طریق تعامل با همسالان کوچکتر و بزرگتر کمک شایانی می‌نماید.
| بیشتر بخوانید: انواع عروسک و اسباب بازی مناسب برای بچه های بالا 12 سال کدامند ؟ |
هماهنگی چشم و دست با اسباب‌بازی‌های مونته‌سوری
توانایی هماهنگی ین سیستم بینایی و حرکات دست، که به عنوان هماهنگی چشم و دست شناخته می‌شود، یکی از پایه‌ای‌ترین مهارت‌های رشدی در کودکان محسوب می‌گردد. این مهارت حیاتی به کودکان امکان می‌دهد تا فعالیت‌های روزمره خود را با کارایی بیشتری انجام دهند. از انجام ساده‌ترین وظایف مانند برداشتن اشیاء تا پرداختن به فعالیت‌های پیچیده‌تری مانند نواختن ساز یا بازی‌های ورزشی، همگی مستلزم وجود این هماهنگی اساسی هستند.
اهمیت این مهارت زمانی آشکار می‌شود که تأثیر شگرف آن بر رشد حرکتی و شناختی کودک مورد بررسی قرار گیرد. وقتی کودک به سطح مطلوبی از این هماهنگی دست یابد؛ قادر خواهد بود دقت، مهارت و تمرکز خود را در انجام وظایفی که نیازمند هدایت بصری هستند، به میزان قابل توجهی ارتقا بخشد.
فرآیند تکامل این مهارت در کودکان به صورت تدریجی صورت می‌پذیرد. در ماه‌های اولیه زندگی، نوزادان با استفاده از حس بینایی و حرکات دستان خود به کاوش محیط پیرامون می‌پردازند. به مرور زمان می‌آموزند که چگونه به سوی اشیاء دست دراز کرده و فعالیت‌های ابتدایی مرتبط با این هماهنگی، مانند گرفتن اسباب‌بازی‌ها و بازی با آنها را انجام دهند.
با رسیدن به سن 4 تا 6 ماهگی، معمولاً پیشرفت محسوسی در این مهارت مشاهده می‌شود. کودکان در این مرحله قادرند اجسام متحرک را با چشم دنبال کرده و حرکات دست خود را با آن هماهنگ سازند. هنگامیکه به یک سالگی می‌رسند؛ اغلب می‌توانند اشیاء را عمداً برداشته، بین دستان خود جابجا کنند یا درون ظروف قرار دهند. با ادامه رشد کودک، این هماهنگی به تدریج ظریف‌تر و پیچیده‌تر شده و زمینه‌ساز انجام فعالیت‌های پیشرفته‌تری مانند طراحی، نوشتن و انواع بازی‌های ورزشی می‌گردد.
ویژگی‌های اسباب‌بازی‌های مونته‌سوری و نقش آنها در تقویت پیوند میان دیدگان و دستان کودک
اسباب‌بازی‌های طراحی‌شده بر اساس اصول مونته سوری، به طور هدفمند برای ارتقای همگامی میان چشم و دست در کودکان خردسال ساخته شده‌اند. این وسایل بازی از خصوصیات متنوعی بهره می‌برند که به پیشرفت و بهبود این مهارت‌های اساسی کمک شایانی می‌رساند. در این قسمت، به برخی از ویژگی‌های برجسته این اسباب‌بازی‌ها که موجب تقویت هماهنگی دیداری-حرکتی می‌شوند، اشاره خواهیم کرد:
اندازه و وزن متنوع: اسباب‌بازی‌های مونته سوری اغلب در اشکال، ابعاد و وزن‌های گوناگونی تولید می‌شوند که کودک را ملزم به دستکاری و گرفتن آنها با استفاده از دستان و انگشتان خود می‌نماید. این فعالیت به تکامل مهارت‌های حرکتی ظریف کودک یاری رسانده و در عین حال، فرصتی را برای اصلاح و بهبود هماهنگی بین حرکات دست و دریافت‌های بصری او فراهم می‌آورد.
اجزای قابل تغییر و تعامل: این نوع اسباب‌بازی‌ها معمولاً از قطعاتی تشکیل شده‌اند که قابلیت تغییر دارند؛ مانند دسته‌ها، دکمه‌ها، بست‌ها و پازل‌ها. کودک با استفاده از دستان و انگشتان خود به گرفتن، چرخاندن، پیچاندن و تغییر وضعیت این اجزا می‌پردازد. از طریق انجام این تعاملات، کودکان حرکات دقیق دست را تمرین کرده و پیوند میان چشم و دست آنها تقویت می‌گردد.
ساخت و چیدن: بسیاری از اسباب‌بازی‌های مونته سوری فعالیت‌هایی نظیر ساختن و روی هم قرار دادن اجسام را شامل می‌شوند. بلوک‌ها، مجموعه‌های ساختنی و جورچین‌ها کودکان را تشویق می‌کنند تا با استفاده از دستان خود، اشیاء را به صورت دقیق تنظیم و مستقر نمایند و بدین ترتیب، آگاهی فضایی و هماهنگی بین دستان و دیدگان خود را ارتقا بخشند. این فعالیت‌ها همچنین بستری را برای کودک فراهم می‌آورند تا روابط علت و معلولی و مهارت‌های حل مسئله را کشف و درک نماید.
استفاده از نخ و مهره: به نخ کشیدن مهره‌ها به شکل زنجیر یا رشته، از فعالیت‌های معمول در روش مونته سوری به شمار می‌رود. کودکان برای انجام این قبیل فعالیت‌ها، از انگشتان خود برای دستکاری اشیاء کوچک و هدایت آنها در فضاهای محدود بهره می‌گیرند. حرکات تکراری در حین نخ کردن مهره‌ها به رشد مهارت‌های حرکتی ظریف و هماهنگی دیداری-حرکتی آنها کمک می‌کند.
دسته‌بندی و جابجایی اشیاء: اسباب‌بازی‌های مونته سوری غالباً شامل فعالیت‌های دسته‌بندی و انتقال اشیاء هستند که در آنها کودکان باید اشیاء را با دستان خود برداشته و در مکان‌ها یا ظروف مشخصی قرار دهند. این اقدامات نیازمند هماهنگی بین حرکات دست و ادراک بصری است، زیرا کودکان باید مکان مورد نظر را به صورت دیداری ارزیابی کرده و شیء را با دقت دستکاری نمایند تا آن را به درستی در جای مناسب بگذارند.
فعالیت‌های زندگی روزمره: این اسباب‌بازی‌ها اغلب فعالیت‌های مرتبط با زندگی روزمره مانند ریختن، برداشتن و جابجایی اشیاء را با استفاده از ابزاری نظیر قاشق، انبر یا پارچ در خود جای می‌دهند. این فعالیت‌ها پیوند میان چشم و دست را تقویت کرده و کودک را وادار می‌سازد تا حرکات دست خود را با دقت کنترل نماید. آنها با انجام این فعالیت‌ها می‌آموزند که مایعات را با ظرافت در ظرف تعیین‌شده بریزند، اشیاء را جمع‌آوری کنند یا وسایل را از نقطه‌ای به نقطه دیگر منتقل نمایند.
تحریک حسی: اسباب‌بازی‌های مونته سوری معمولاً دارای بافت‌ها، اشکال، رنگ‌ها و مواد متنوعی هستند که موجب تحریک حواس می‌شوند. کودکان با کاوش این عناصر حسی از طریق لمس، بین حس لامسه و هماهنگی دیداری-حرکتی تمایز قائل می‌شوند. آنها یاد می‌گیرند که حرکات دست خود را با بازخوردهای بصری و لمسی دریافتی از اسباب‌بازی هماهنگ نمایند.
به طور کلی، کودکان از طریق تعامل با اسباب‌بازی‌های مونته سوری، آگاهی فضایی و توانایی تطبیق حرکات دست با دریافت‌های بصری را کسب می‌کنند و این امر، بنیانی استوار برای تکامل همه‌جانبه جسمی و شناختی آنها فراهم می‌آورد.
آشنایی با 4 نمونه از اسباب‌بازی‌های مونته‌سوری
اسباب‌بازی‌های طراحی‌شده بر اساس اصول آموزشی مونته سوری، نقش مهمی در توسعه هماهنگی بین چشم و دست کودکان ایفا می‌کنند. این وسایل بازی با ویژگی‌های خاص خود، به ارتقاء این مهارت‌های حیاتی کمک می‌کنند. در ادامه، به چهار نمونه از این اسباب‌بازی‌ها و چگونگی تأثیر آنها بر همگامی دیداری-حرکتی کودک اشاره می‌شود:
بلوک‌های ساختنی چوبی: این قطعات چوبی، ابزاری بی‌نظیر برای پرورش خلاقیت کودکان محسوب می‌شوند. کودکان می‌توانند با استفاده از این بلوک‌ها، ساختارهای گوناگونی را مطابق با تصورات خود خلق کنند. بلوک‌های چوبی از جمله اسباب‌بازی‌های ضروری برای هر کودکی هستند، زیرا به تقویت مهارت‌های اساسی در آنها کمک می‌کنند.
اسباب‌بازی‌های چینش و چیدمان: این دسته از اسباب‌بازی‌های مونته سوری معمولاً شامل یک صفحه و اشکال هندسی متنوع در اندازه‌های مختلف می‌باشند. هدف از این اسباب‌بازی‌ها، آموزش تفاوت در طول، عرض و شکل به کودکان است. به عنوان مثال، استوانه‌های اندازه‌گیری مونته سوری که در مراکز آموزشی و فضاهای بازی کودکان در سراسر جهان به عنوان ابزاری جذاب و آموزشی شناخته می‌شوند، در این گروه قرار می‌گیرند.
بازی‌های نخ و مهره: نخ کردن مهره‌ها، فعالیتی ارزشمند برای کودکان نوپا و پیش‌دبستانی است و فواید متعددی برای رشد آنها دارد. وجود جعبه‌های حاوی مهره و نخ در کلاس‌های پیش‌دبستانی نشان‌دهنده اهمیت این اسباب‌بازی مونته سوری است. این فعالیت به کودکان کمک می‌کند تا با استفاده از انگشتان خود اشیاء کوچک را دستکاری کرده و آنها را در فضا هدایت کنند، که این امر به توسعه مهارت‌های حرکتی ظریف و هماهنگی چشم و دست آنها کمک می‌کند.
جورچین‌های چوبی اشکال هندسی: این نوع جورچین‌ها معمولاً شامل یک صفحه چوبی و قطعاتی با اشکال هندسی مختلف هستند. کودکان در حین بازی با این جورچین‌ها می‌آموزند که چگونه هر شکل هندسی از کنار هم قرار گرفتن قطعات کوچکتر تشکیل می‌شود. این فعالیت به درک فضایی و هماهنگی بین دیدگان و دستان کودکان کمک می‌کند.
| اگر به دنبال خرید عمده انواع اسباب بازی با قیمت مناسب هستید؛ پیشنهاد می‌کنیم سری به صفحه عمده فروشی اسباب بازی بزنید. |
راهنمای جامع انتخاب هوشمندانه اسباب‌بازی‌های آموزشی به سبک مونته‌سوری
در فرآیند انتخاب اسباب‌بازی برای کودک، خصوصاً بر اساس روش مونته‌سوری، توجه به جنبه‌هایی خاص می‌تواند تجربه‌ای اثربخش‌تر و غنی‌تر برای کودک فراهم سازد. این بازی‌ها باید فراتر از سرگرمی صرف عمل کنند و به ابزاری برای یادگیری فعال و رشد ذهنی تبدیل شوند.
در وهله اول، بهتر است وسایلی را برگزینید که باعث مشارکت واقعی کودک در روند بازی می‌شوند؛ یعنی بازی‌هایی که نیاز به تفکر، تعامل و انجام فعالیت دارند. به جای انتخاب ابزارهایی که صرفاً کودک را منفعل نگاه می‌دارند، به سراغ بازی‌هایی بروید که قوه تحلیل و حل مسئله را تحریک می‌کنند.
همچنین، بازی‌هایی که ساختار انعطاف‌پذیر و باز دارند گزینه‌های مناسبی هستند. این ابزارها، به دلیل نداشتن خروجی از پیش‌تعیین‌شده، قوه تخیل کودک را تقویت می‌کنند و آزادی عمل بیشتری در نوع بازی فراهم می‌آورند. نمونه‌هایی همچون آجرهای ساختنی، دسته‌بندی اشکال یا بازی‌های چیدمانی از این دسته‌اند.
در انتخاب جنس اسباب‌بازی‌ها، پیشنهاد می‌شود به سراغ متریال طبیعی بروید. چوب، فلز، پارچه‌های لطیف یا حتی شیشه – در مقایسه با پلاستیک و مواد مصنوعی – احساس واقعی‌تری به کودک منتقل کرده و ارتباط حسی عمیق‌تری ایجاد می‌کنند؛ درست در راستای فلسفه مونته‌سوری.
از طرفی، بهتر است به جای وسایل پرزرق‌وبرق یا دارای نور و صدای زیاد، سراغ وسایل ساده و بی‌پیرایه بروید. طراحی مینیمال باعث می‌شود تمرکز کودک به‌جای جلب توجه به جزئیات گمراه‌کننده، بر اصل فعالیت و مفهوم آموزشی آن باقی بماند.
در نظر داشتن علاقه‌مندی‌ها و میزان رشد مهارتی کودک در انتخاب اسباب‌بازی بسیار مهم است. وسایلی را انتخاب کنید که ضمن هماهنگی با توانایی‌های فعلی او، اندکی او را به چالش بکشند تا گام‌به‌گام پیشرفت کند.
توصیه دیگر، توجه به اسباب‌بازی‌هایی است که از موقعیت‌های واقعی زندگی الگوبرداری شده‌اند؛ مانند لوازم آشپزی کوچک، ابزار باغبانی یا وسایل نظافت کودکانه. این قبیل وسایل به کودک کمک می‌کنند تا مهارت‌های روزمره را تمرین کند و حس مسئولیت و خودکفایی‌اش تقویت شود.
از تجمع بیش از حد اسباب‌بازی جلوگیری کنید؛ بهتر است هر چند وقت یک‌بار، بخشی از وسایل را جمع‌آوری کرده و مجموعه‌ای جدید از میان اسباب‌بازی‌ها در اختیار کودک قرار دهید. این کار باعث حفظ انگیزه و تازگی تجربه بازی می‌شود.
برای تحریک حواس، از ابزارهایی بهره ببرید که تجربه لمسی و شنیداری را درگیر می‌کنند. استفاده از توپ‌های بافت‌دار، ابزارهای موسیقی کودکانه یا سطل‌های پر از مواد طبیعی مثل شن و برنج، مهارت‌های شناختی و حرکات ظریف را تقویت می‌کند.
در واقع، این اسباب‌بازی‌ها نه تنها باعث سرگرمی کودک می‌شوند، بلکه با فراهم کردن فرصت‌هایی برای لمس، حرکت، دسته‌بندی و مشاهده، کمک می‌کنند تا هماهنگی بین حرکات ظریف دست و ادراک بصری به شکل طبیعی و مؤثر رشد پیدا کند. به همین دلیل، انتخاب چنین ابزارهایی می‌تواند یکی از قدم‌های کلیدی در پرورش توانایی‌های حرکتی و شناختی کودک در سال‌های ابتدایی زندگی باشد.
کلام پایانی
از وسایلی استفاده کنید که کودک را به خودیادگیری و اصلاح اشتباهاتش تشویق کنند. بازی‌هایی که به‌جای ارائه پاسخ آماده، او را به جستجو و کشف روش‌های حل مسئله سوق می‌دهند، بیشترین تأثیر را در رشد استقلال ذهنی دارند. شما میتوانید برای مشاهده اسباب بازی هایی از این قبیل و اسباب بازی های دیگر به فروشگاه کیدزلند مراجعه کنید.